Czasem mural mówi więcej niż paragraf.
Są tacy twórcy, którzy zmieniają oblicze miast – a przy okazji stawiają prawnikom trudne pytania.
Czy można być anonimowym i chronić swoje prawa? Czy użycie bohatera z bajki to inspiracja czy naruszenie? Albo czy legalność decyduje o wartości?
Dziś mamy dla Ciebie krótką grę. Dwie sylwetki. Dwa style. Dwa podejścia.
A pod spodem – cała masa tematów z prawa autorskiego i znaków towarowych.
Czego dotyczą: Muralu – street art?
Zaczęliśmy od definicji roboczych – bo prawo ich nie dostarcza. W naszym ujęciu:
- mural to z reguły legalna forma malowidła na ścianie, z reguły legalna np. zamówiona przez gminę, instytucję kultury, czy w ramach festiwalu,
- street art to szersze pojęcie – obejmuje również murale, ale te grafiki, szablony, instalacje i działania w przestrzeni, często półlegalne lub wręcz nielegalne.
Jedno je łączy: mogą być utworami w rozumieniu prawa autorskiego.
A teraz do sedna zabawy: Spójrz na zestawienie i spróbuj zgadnąć, kto jest kim 👇
Zagadka: dwóch twórców, dwa światy
| Cecha / Aspekt | Artysta A | Artysta B |
| Styl i tematyka | Szablonowa technika, prowokacyjne, często polityczne i społeczne przesłania. Krytyka wojny, konsumpcjonizmu, systemu. | Kolorowe, kreskówkowe postacie (Simpsonowie, Pikachu, Myszka Miki). Od tematyki wojennej do rozrywkowej i popkulturowej. |
| Popularność i rozpoznawalność | Globalna ikona street artu. Prace sprzedawane za miliony. | Lokalny fenomen z Polski. Rosnąca popularność w social mediach. |
| Anonimowość | Zachowana od lat, tożsamość niepotwierdzona. Utrudnia formalną ochronę praw. | Tajemniczy, ale bardziej rozpoznawalny lokalnie. Nie udziela wywiadów, działa w cieniu. |
| Legalność działań | Często działa bez zgody właścicieli ścian. Prace bywały wycinane i sprzedawane bez jego zgody. | Maluje na nielegalnych ścianach. Lubiany przez mieszkańców choć także krytykowany za odtwórczość i brak zgód. |
| Problemy prawne | Trudności z ochroną autorską i znakami towarowymi w UE. Walczy z nieautoryzowanym wykorzystaniem dzieł. | Brak znanych spraw międzynarodowych. Problemy raczej lokalne. Często maluje w miejscach wyglądających na niczyje lub publiczne. |
| Przekaz i zaangażowanie społeczne | Silny przekaz polityczny. Murale w miejscach konfliktów (Ukraina, Palestyna). | Prace rozrywkowe, ale z akcentami społecznymi (np. Voldemort jako Putin). |
| Technika i forma | Szablon, czasem ręczne detale. Przemyślane, konceptualne umiejscowienie. | Tradycyjne malarstwo ścienne. Mniej konceptualne, bardziej dekoracyjne. |
| Odbiór społeczny | Ikona kultury. Czasem kontrowersyjny, ale ceniony i chroniony przez społeczność. | Lubiany przez mieszkańców, ale krytykowany za kopiowanie i wandalizm. |
Zgadnij… kto jest kim?
Artysta A i Artysta B – jeden działa na skalę światową, drugi – na murach polskiego miasta. Obaj anonimowi, obaj komentują rzeczywistość – choć nie w tym samym stopniu. Ale różni ich sposób działania także malowania, rozpoznawalność i – co ważne – skala wyzwań prawnych.
💬 Masz swój typ?
🔘 Zagłosuj w ankiecie poniżej kto to: Artysta A, Artysta B?
🔘 A potem sprawdź naszą odpowiedź w kolejnym wpisie 🙂
Na koniec: co z tego wynikać może dla prawnika?
3 problemy prawne, które widzimy często w praktyce:
Anonimowość twórcy
– brzmi artystycznie, ale prawnie to koszmar.
Jak zawrzeć umowę licencyjną z kimś, kto nie chce się ujawniać? Jak udowodnić autorstwo lub wyłączne prawa, skoro brak podpisu, nazwiska, ktoś nie chce się ujawniać?
Brak zgód i umów
– mural bez zgody właściciela budynku to potencjalny konflikt.
A co jeśli mural przedstawia czyjś wizerunek albo zawiera cudzy utwór (np. postać z bajki)?
W Poznaniu pojawił się mural z podobizną Czesława Niemena – bez zgody jego żony. Został zamalowany.
Wykorzystywanie muralu komercyjnie
– „To w przestrzeni publicznej, więc wolno. Przecież jest prawo panoramy!” – słyszymy często.
Ale prawo panoramy to wyjątek.
Nie można m.in.:
- używać muralu w reklamach lub na produktach bez zgody autora np. kartkach pocztowych, koszulkach itd.
- kopiować muralu na inny budynek,
- ignorować podpisywania muralu gdy autor go oznacza lub zmieniać podpis na “swój”
- nie wolno publikować muralu jako głównego „obiektu” zdjęcia, jeśli ma to charakter zarobkowy czyli np.: publikowanie zdjęcia muralu w albumie na sprzedaż, umieszczanie zdjęcia muralu w reklamie firmy, wystawianie muralu jako dzieła sztuki na stronie lub wystawie.
A czy Ty…
- Zastanawiała/eś się, co oznacza w praktyce „anonimowość” w kontekście praw autorskich i znaków towarowych, także umów?
- Czy warto rejestrować znak towarowy oparty na muralu?
Mural to nie tylko ściana – to punkt styku między sztuką, przestrzenią i prawem. To punkt styku różnych interesów, wartości, perspektyw. Właściciel budynku, twórca pracy – street art, odbiorcy i dana społeczność, świat biznesu – który ma lub chce mieć związek z pracą. Dziać się może wiele 🙂
Zapraszamy na Summer IP Sessions!
👉 Na zakończenie sprawdź mój ostatni wpis: 5 faktów, które warto znać o Vespa – kultowym skuterze i ikonie IP
